‘DE PARTICIPATIEWET IS MEEDOGENLOOS EN MISLUKT’
Tekst Eva Prins Beeld Geert van Tol
‘IN WAT VOOR MAATSCHAPPIJ LEVEN WE DAT WE DIT ACCCEPTABEL VINDEN?’
De voorstellen van minister Schouten voor versoepelingen in de Participatiewet zijn slechts ‘een voorzichtig begin.’ Als het aan de FNV ligt, gaat de hele Participatiewet op de schop, want de wet is mislukt én meedogenloos, aldus FNV-vicevoorzitter Kitty Jong tijdens een door de bond georganiseerde expertmeeting. ‘Het is Nederland onwaardig.’
‘De Participatiewet, van kracht sinds 2015, heeft niet gemaakt dat mensen meer zijn gaan participeren, maar wel dat ze in een peilloze diepte van ellende zijn gevallen’, aldus Kitty Jong, vicevoorzitter van de FNV. ‘De wet is mislukt’, zo zei ze tijdens een door de bond georganiseerde expertmeeting.
Meedogenloos
De vicevoorzitter begon haar speech door te refereren aan de beruchte uitspraak van wijlen VNO-topman Hans de Boer. Die noemde in 2015 mensen in de bijstand ‘labbekakken’. Volgens Jong was het passend bij hoe toen al veel langer door de politiek naar mensen in de bijstand werd gekeken. En hoe er nog steeds naar bijstandsgerechtigden wordt gekeken. Neem een recente verkiezingsposter van de VVD waarin de bijstand werd vergeleken met een hangmat. Terwijl, Jong memoreerde het nog maar eens, het veelvuldig is aangetoond dat de bijstand te weinig is om van te leven. Zeker voor mensen met schoolgaande kinderen. En dat niet alleen: de wet is meedogenloos. Jong: ‘Het betekent een inkomen op of net onder de grens van armoede, het betekent verplicht een paar maanden zonder loon moeten werken als de gemeente dat goeddunkt, gestraft worden als je gaat samenwonen, en een maand, of langer, zonder inkomen als je een fout maakt.’
Lijdensweg
Alleenstaand moeder Annemarie maakte niet eens een fout, maar werd toch jarenlang gestraft. Hoewel de meeste aanwezigen wel de nodige horrorverhalen kennen, uit eigen of andermans ervaring, ging er toch een schokgolf door de zaal toen ze een korte samenvatting gaf van haar jarenlange lijdensweg in de bijstand. Daar kwam ze in terecht toen ze om gezondheidsredenen moest stoppen met haar eigen bedrijf. Die lijdensweg begon met twee kleine prepaid telefoontjes die haar dochters op hun verjaardag kregen. Annemarie had dit niet gemeld bij de Sociale Dienst en daarmee de inlichtingenplicht geschonden, meende die. En daar kwam nog bij: een anonieme melder had geklikt dat ze stiekem samenwoonde, wat niet zo was. Wat volgde was een acht uur durend verhoor door twee rechercheurs als was ze een zware crimineel, waarna ze gedwongen een soort schuldbekentenis moest tekenen onder bedreiging van ‘anders pakken we je kinderen af.’ Ze kreeg het stempel fraudeur, en werd niet een maand, of een paar maanden gekort op haar uitkering. Nee, die werd volledig, drie jaar lang stopgezet!
Dubbel gestraft
‘In wat voor maatschappij leven we dat we dit acceptabel zijn gaan vinden?’ aldus Kitty Jong. En is de wet voor iedereen al meedogenloos, mensen met een beperking of chronische ziekte worden dubbel gestraft. Jong: ‘De bijstand is eigenlijk bedoeld als tijdelijk vangnet, maar als je helemaal niet kunt werken en het vangnet dus permanent is, kamp je met gezondheidsproblemen én met zorgen over je bestaan. Je wordt gestraft voor je ziekte: je kunt niet sparen, je mag geen giften ontvangen en samenwonen zit er niet in. Deze verhalen, plus oplossingen, zijn eerder door de bond opgetekend in het rapport ‘Gevangen in de bijstand’ (pdf) dat is overhandigd aan Kamerleden, met wie ook is gesproken. ‘Maar’, aldus Jong, ‘de waan van de dag overheerst altijd weer, ook ten koste van gedupeerden. Terwijl juist de mensen in de bijstand zeer te lijden hebben onder de huidige koopkrachtcrisis.’
Voorzichtig begin
Toch is de politiek weer aan zet. Het zijn immers ‘politieke keuzen’ die ervoor gezorgd hebben dat mensen in armoede leven. Onder minister Carola Schouten, die onder andere de Participatiewet en armoede in haar portefeuille heeft, lijkt er een iets zachtere wind uit Den Haag te waaien. Jong. ‘Er lijkt wat verlichting te komen in de handhaving, in de kostendelersnorm en met bijverdienen. Dat is goed en hard nodig, maar tegelijkertijd is het ook maar een voorzichtig begin, want de situatie is nog steeds schrijnend en vraagt om heel ander beleid. Een beleid dat gestoeld is op vertrouwen en op de erkenning dat het leven voor sommige mensen harder is dan voor anderen en dat onbarmhartig financieel straffen van mensen averechts werkt.’
Dom beleid
Tweede Kamerleden lieten tijdens de bijeenkomst verstek gaan, net als Schouten zelf. Ze stuurde wel haar hoogste ambtenaar. Hij erkende dat ‘er te weinig ondersteuning wordt geboden, terwijl het sanctieregime heel streng’ is. ‘Daar gaan we iets aan doen’, beloofde hij, maar concreet werd hij niet. En ondertussen is het debat in de Tweede Kamer over de plannen van minister Schouten tot twee keer toe uitgesteld. Daardoor was daar bij het ter perse gaan van dit nummer nog niks over te zeggen. Maar vaststaat al dat de voorstellen de FNV niet ver genoeg gaan. De bond zal dan ook actie blijven voeren tot er echte oplossingen komen (zie kader). Want, zoals Jong, nog maar eens benadrukte. ‘Het is Nederland onwaardig. En er is geen enkele financiële noodzaak om zo met mensen om te gaan. Sterker nog, het is dom beleid want de maatschappelijke baten zouden veel hoger zijn als we fatsoenlijk zouden regelen en bejegenen. De politiek zou zich dit veel meer moeten realiseren en moeten stoppen met het creëren van kloven in de samenleving.’
‘JE WORDT GESTRAFT VOOR JE ZIEKTE’
WAT MOET ER VERANDEREN?
De bond wil onder andere:
- Een aparte uitkering voor chronisch zieken en mensen met een beperking, waarvan je fatsoenlijk kunt leven, je zorgkosten kunt betalen, kunt samenwonen en sparen.
- Afschaffing van de tegenprestatie.
- Echt perspectief op passend werk, na fatsoenlijke scholing, en met begeleiding.
- Verhoging van het minimumloon naar 14 euro met instandhouding van de koppeling aan AOW en bijstand.
- Volledige afschaffing van de kostendelersnorm.