BIJ VOORBAAT VERDACHT

‘Ik heb een vervelend huisbezoek gehad, ’s ochtends om acht uur. Mijn huis is doorzocht, compleet met tandenborstels tellen en inhoud klerenkast bekijken.’ ‘Verhoor was heel agressief. Ik ben lang vastgehouden en er werd gedreigd dat mijn zoon uit huis moest en alles terugbetalen of gevangenisstraf. Ik bleek later niets fout te hebben gedaan.’ ‘Ik moest mijn bankpas afgeven en via internetbankieren is door de consulent inkomen in mijn rekeningen gekeken.’

Fraudescorekaart

Het zijn enkele van de vele verhalen die zijn binnengekomen bij het meldpunt fraude dat de FNV had ingesteld om de ervaringen van mensen te horen met de zogenoemde fraudescorekaart. Deze kaart werd tussen 2004 en 2020 door bijna 160 gemeenten gebruikt om uitkeringsfraude op te sporen. Ambtenaren vulden deze kaart in – zonder dat de uitkeringsaanvrager dit wist – en daar rolde dan op basis van vage criteria als beroep (kapper en bouwvakker is verdacht), de ‘verkeerde’ woonwijk of achternaam (niet-Nederlands is verdacht) een ‘risicoprofiel’ uit. En hoge scores leidden vervolgens tot die intimiderende huisbezoeken, vernederende financiële controles of nog erger: agressieve verhoren of sociaal rechercheurs in de tuin. Bij iemand werden er zelfs verborgen camera’s in de badkamer opgehangen.

Potentieel fraudeur

Op het online meldpunt konden mensen de kaart zelf invullen en zo nagaan wat hun ‘scores’ waren. Ongeveer vierhonderd mensen hebben dit gedaan, van wie 165 ook contactgegevens en hun ervaringen achterlieten. ‘Ik begrijp nu waarom ik me vanwege de uitkering altijd een crimineel heb gevoeld’, schrijft iemand die hoog scoorde op ‘samenlevingsfraude’ en onder andere extra controle op haar financiën kreeg. ‘Ik had geen idee dat ik bij de uitkeringsaanvraag al gelijk als potentieel fraudeur aangemerkt werd. Kennelijk ben je dan bij voorbaat verdacht.’

Strijd gaat door

‘Het bevestigt ons beeld, maar toch vond ik het weer schokkende verhalen. Bij veel mensen wordt echt onherstelbare schade aangericht’, reageert Maureen van der Pligt op de ervaringen. Als bestuurder bij FNV Uitkeringsgerechtigden strijdt ze al jaren tegen discriminerende fraude-opsporingssystemen waarbij mensen op basis van vage criteria door ‘het systeem’ in het beklaagdenbankje worden gezet. Vaak zonder dat ze het weten, waardoor ze zich er dus ook niet tegen kunnen verweren.’ Inmiddels zijn alle gemeenten, op vijf na, gestopt met het gebruik van de fraudescorekaart. ‘Maar’, zegt Van der Pligt, ‘zo gaat het steeds. Er ontstaat ophef over een systeem, of het wordt verboden, zoals SyRI, en dan verzinnen gemeenten onder een andere naam weer wat anders.’ De strijd gaat dan ook onverminderd door. ‘Dit moet echt stoppen.’ Het rapport vind je hier: www.fnv.nl/frauderapport