FNV STAPT OPNIEUW NAAR DE RECHTER

Ondanks een verbod op fraude-opsporingssysteem SyRI blijft de overheid, landelijk en lokaal, vergelijkbare systemen inzetten tegen uitkeringsgerechtigden. De FNV stapt daarom opnieuw naar de Autoriteit Persoonsgegevens én naar de rechter.

‘Algoritmen criminaliseren burgers’, zei bestuurskundige Paul Frissen in het vorige nummer. En dat is precies waarom de FNV strijdt tegen dit soort opsporings­systemen die de overheid, landelijk en lokaal, gebruikt om fraude in de sociale zekerheid op te sporen.

Nieuwe rechtszaak

Drie jaar geleden stapte de FNV – samen met andere organisaties – naar de rechter om de ‘datakoppelwet’ SyRI verboden te krijgen. Via deze wet konden hele wijken (meestal arme wijken met veel migranten) worden doorgelicht door het koppelen van gegevens van bijvoorbeeld de Belastingdienst, gemeenten en het UWV. Daarbij konden inwoners om allerlei willekeurige redenen aangewezen worden als ‘frauderisico’. Bijvoorbeeld vanwege een buitenlandse partner of omdat je als vrouw in de bijstand een kind had gekregen. SyRI werd verboden. De overheid is echter, landelijk en lokaal, gewoon doorgegaan met vergelijkbare systemen, zo bleek uit onderzoek van journalisten van Argos, Lighthouse Reports en NRC. Daarom bereiden maatschappelijke organisaties, waaronder Platform Burgerrechten en de FNV, een nieuwe rechtszaak voor.

Fraudescorekaart

Na de SyRI-uitspraak in 2020 drong de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) er bij gemeenten op aan om te stoppen met de fraudescorekaart die vergelijkbaar werkt als SyRI. Met dit verschil: niet hele wijken, maar individuele personen worden ‘doorgelicht.’ De fraudescorekaart werd vanaf 2004 in 158 gemeenten gebruikt bij mensen die een uitkering aanvroegen. Zij waren daarmee eigenlijk al bij voorbaat verdacht. Ambtenaren vulden de kaart in – zonder dat de uitkeringsaanvrager dit wist – en daar rolde dan op basis van vage criteria als beroep (kapper en bouwvakker zijn verdacht), de ‘verkeerde’ postcode, of achternaam (niet-Nederlands is verdacht) een ‘risicoprofiel’ uit.

Aangifte

Vrijwel alle gemeenten gaven gehoor aan de oproep van de VNG, maar in elk geval vijf gemeenten: Nieuwegein, Houten, IJsselstein, Lopik en Veenendaal stopten pas na een onthullende uitzending van Argos in juni 2022. Deze gemeenten gebruikten risico-indicatoren die ook bij het toeslagenschandaal werden gebruikt. De Belastingdienst is hiervoor door de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) op de vingers getikt en beboet. De FNV wil dat dat ook gebeurt met deze vijf gemeenten en heeft daarom aangifte tegen deze gemeenten gedaan bij de AP.

FNV Meldpunt

Na de uitzending van Argos in juni 2022 opende de FNV een meldpunt. Hier konden uitkeringsgerechtigden zelf checken of ze bij hun uitkeringsaanvraag als mogelijke fraudeur waren bestempeld. Ongeveer zevenhonderd mensen deden dit, van wie 165 contactgegevens achterlieten. Velen van hen hadden intimiderende huisbezoeken, vernederende financiële controles of agressieve verhoren gehad, zo is te lezen in het rapport dat de bond over de meldingen maakte. Ze hadden daarbij geen idee gehad waarom. Pas bij het invullen viel het kwartje: ze scoorden hoog op de fraudescorekaart.